Wystawa malarstwa Chełmońskiego w Muzeum Narodowym w Warszawie dobiegła już końca, przy okazji której różni politycy oraz/i celebryci chełpili się w mediach, jak cudownie było ją odwiedzić. Niektórzy z nich w terminie dodatkowym (nie umknęło to uwadze internautów), bo wcześniej nie znaleźli czasu, a może nie była im do niczego potrzebna. Za to teraz w trakcie kampanii prezydenckiej… Wiadomo, warto się „przypucować”, zwłaszcza przed niezdecydowanymi. Oczywiście my również odwiedziliśmy wystawę Chełmońskiego, ale nie robimy z tego powodu jakiejś szopki.

Kiedy w grudniu zwiedzaliśmy w.w. wystawę, zaczęłam się zastanawiać, czy rzeczywiście lubię malarstwo Chełmońskiego… Może to za sprawą wyjątkowo przygnębiającej aury; na dworze była plucha, szaro, błoto i kałuże, a zamiast nieba - bura, brudna szmata… Na wystawie 80% obrazów z identyczną pogodą, można na prawdę poczuć się depresyjnie… Drugą rzeczą na jaką zwróciliśmy uwagę były bliźniacze kompozycje; czasami po 2, czasami po 3 warianty tego samego obrazu. Oczywiście teraz każdy powie, co się czepiam, facet miał zamówienia na pięć czy sześć „Czwórek”, no to malował. I dobrze. Skąd były zamówienia i kto Chełmońskiemu organizował sprzedaż? Ciekawią mnie takie sprawy...

"Wołyńskie miasteczko" - jeden z obrazów na wystawie w MN

Jakiś czas po wystawie, buszując w necie wpadłam przypadkiem na aukcję sztuki dawnej, jeszcze z 2021 roku, gdzie obraz Józefa Chełmońskiego „Poranek przed karczmą, 1877” został sprzedany za 2 520 000 zł (cena wywoławcza 900 000 zł). Na tejże stronie zawarte były ciekawe informacje:

Obraz „Poranek przed karczmą", dzieło klasy muzealnej, namalował Chełmoński w dwa lata po przyjeździe do Paryża. Badaczom twórczości artysty znany był tylko z oryginalnego zdjęcia przechowywanego w zbiorach Biblioteki Polskiej w Paryżu. Fotografię tę wykonał Adolf Goupil, paryski marszand Chełmońskiego, który posiadał prawo wyłączności na wszystkie prace artysty. Obraz sprzedany do Stanów Zjednoczonych w 1905 r. pojawił się na aukcji w Nowym Jorku jako własność Artura A. Crosby. Następnie przeszedł do kolekcji E. Blumestila, a w roku 1916 znalazł się w zbiorach van Wezela. W 1971 sprzedawany był na aukcji w Nowym Jorku, skąd trafił do kolekcji Stanisława Stańczyka w Londynie, w 1977 nabyty do polskiej kolekcji w Londynie. Po 121 latach dzieło trafiło do Polski, gdzie na aukcji w Agra-Art zostało nabyte do kolekcji prywatnej, w której pozostawało po dziś dzień.

„Poranek przed karczmą"

To bardzo ciekawe… W polskiej Wikipedii o współpracy Chełmońskiego z Goupilem można przeczytać jedynie:
„Wielki sukces malarza w prasie i na paryskim rynku sztuki (salon, marszandzi Goupil, Stewart)".

Czy pamiętają Państwo kim był niejaki Adolf Goupil? To ten sam, dla którego pracował Vincent van Gogh. "Goupil & Cie – francuskie przedsiębiorstwo łączące działalność wydawniczą i drukarską z handlem dziełami sztuki. Specjalizowało się w wykonywaniu reprodukcji dzieł sztuki w formie graficznej i fotograficznej. Założone w 1829 roku przez Henry'ego Rittnera i Adolphe'a Goupila, początkowo mieściło się w Paryżu, z czasem rozrastając się do rozmiarów międzynarodowego imperium z filiami w wielu miastach na świecie. Firma działała do 1921 roku”.

„Począwszy od 1846 roku Adolphe Goupil do działalności wydawniczej dołączył handel dziełami sztuki. Firma zazwyczaj kupowała dzieło wraz z prawami autorskimi do niego, wykonywała i sprzedawała jego reprodukcje, a następnie odsprzedawała obiekt. Często zlecała także wykonywanie replik popularnych dzieł”.

"Czwórka"

Na stronie aukcji w Agra-Art czytamy dalej: „W latach 1875-1887 artysta mieszkał w Paryżu, malując w tym czasie kilkaset obrazów przedstawiających sceny z Ukrainy i Podola. Obrazy te cieszyły się tak dużym zainteresowaniem kolekcjonerów, że natychmiast znajdowały nabywców. Wiele dzieł, za pośrednictwem marszanda Adolphe’a Goupil’a – trafiało głównie do Stanów Zjednoczonych za stosunkowo wysokie sumy".

"Powrót z balu"

Zajrzałam na francuską wiki, a tam znacznie więcej informacji o Goupilu, o firmie, o biznesie...

"Dość innowacyjnym posunięciem na rynku amerykańskim było otwarcie w 1848 roku filii w Nowym Jorku pod nazwą Goupil, Vibert et Cie. Do 1884 r. współpracownikami Adolphe'a Goupila byli kolejno Alfred Mainguet (1850–1856), Léon Goupil (1854–1855), François Léon Boussod (1856–1884), Vincent van Gogh* (handlarz dziełami sztuki) (1861–1872n 1), Albert Goupil (1872–1884) i René Waladon (1878–1884)".

"Vincent van Gogh*- znany jako „Wujek Cent” (1820-1888) był holenderskim handlarzem dziełami sztuki, który częściowo pracował dla francuskiej firmy Goupil & Cie. Jest wujkiem Théo van Gogha i malarza Vincenta van Gogha. W 1869 roku zatrudnił swojego siostrzeńca, Vincenta van Gogha, który miał wówczas 16 lat. Jego młodszy brat Théo wstąpił do służby u wuja dopiero w styczniu 1873 roku, aby opiekować się filią Goupil z siedzibą w Brukseli. Obaj bracia nadali mu pieszczotliwe przezwisko „Wujek Cent” ((nl) Oom Cent)". Czy kogoś jeszcze dziwi sukces Vincenta-artysty? ;)

"Kiedy do firmy wszedł handlarz dziełami sztuki Vincent van Goghn, działalność rozszerzyła się na malarstwo i rysunek, a następnie w 1872 r. na obrazy przemysłowe, w tym zabiegi fotograficzne i heliograficzne.

Firma Goupil & Cie poprzez swoją interwencję na rynkach międzynarodowych dąży nie tylko do zwiększenia wolumenu swojej sprzedaży, ale także do podniesienia ceny dzieł. Dzięki relacjom na całym świecie kontaktuje się z klientami kolekcjonerskimi pierwszego pokolenia, z których zdecydowana większość to nowicjusze, ale kompetentni, gotowi płacić za pożądane dzieła po cenach znacznie wyższych niż rynkowe, w poszukiwaniu osobistego prestiżu. Ten międzynarodowy wymiar często prowokuje rywalizację o te same obrazy po obu stronach Atlantyku.

W 1897 roku Jean Boussod, Michel Manzi i Maurice Joyant (1864-1930) założyli firmę Manzi-Joyant et Cie, będącą kontynuacją i sukcesją Goupil. Firma ta została rozwiązana w 1917 r. Firma Boussod, Valadon et Cie została ponownie założona w 2021 r. za namową historyka sztuki Woutera van der Veena. Obecnie mieści się w Strasburgu i nosi nazwę handlową Van Gogh & Van Gogh".

Powróćmy do Chełmońskiego i jego kariery artystycznej, poniżej fragment z ciekawego artykułu Piotra Polichta (oczywiście na samym końcu podaję wszystkie źródła w postaci linków).

Trajektoria tej kariery, którą w katalogu wystawy śledzi Wojciech Głowacki, kontynuując badania Tadeusza Matuszczaka na temat sprzedaży obrazów Chełmońskiego przez topowego paryskiego marszanda Adolphe’a Goupila, to fascynująca opowieść sama w sobie. Jej początek przypada mniej więcej na rok 1877, kiedy to faktycznie kolekcjonerzy zaczęli chętnie prace Chełmońskiego kupować, ale pierwsze załamanie nastąpiło już na początku kolejnej dekady. W szczytowym momencie Chełmoński zarabiał do 70 tysięcy franków rocznie, kilkudziesięciokrotność (!) przeciętnej urzędniczej pensji – wciąż jednak jego obrazy osiągały wyraźnie niższe ceny niż choćby dzieła barbizończyka Charlesa-François Daubigny’ego. Po roku 1882 musiał się już sporo napracować na utrzymanie poziomu życia – sprzedawał dużo, ale coraz taniej.

Nic dziwnego, że kolejne obrazy stawały się wówczas coraz bardziej monotonne, a nierzadko i zwyczajnie efekciarskie. W tym przypadku zasada "klient nasz pan" bywała przerażająco dosłownie wcielana w życie. Goupil sugerował Chełmońskiemu konkretne poprawki, trochę jak profesor studentowi. Wskazywał co w danym dziele przemalować i narzucał tematy pod zapotrzebowanie klientów. Kolejne sceny z polowań i końskie czwórki nawet zapatrzonemu w twórczość malarza Witkiewiczowi jawiły się w efekcie jako smutny dowód koniunkturalizmu i dowód na spadek artystycznej formy. Monumentalna "Czwórka", jeden z najsłynniejszych obrazów w kolekcji Muzeum Narodowego w Krakowie, na co dzień wiszący w Sukiennicach, przez kilkanaście lat pozostawała w pracowni artysty, nie znajdując nabywcy. Dziś, w czasie rynkowego boomu na malarstwo, dla wielu artystów dopasowujących się do kolekcjonerskich oczekiwań i powielających rozwiązania, które zapewniły im sukces, historia Chełmońskiego mogłaby służyć za przestrogę.
Gwóźdź do trumny rynkowej kariery malarza przyniosło zwiększenie w roku 1883 cła na dzieła sztuki importowane do USA, gdzie trafiała w pewnym momencie nawet połowa obrazów wychodzących z paryskiej pracowni Chełmońskiego. Ta zmiana legislacyjna wywołała zresztą we Francji duże wzburzenie, owocując m.in. bojkotem artystów amerykańskich przez jury paryskiego Salonu. Chełmoński wracał więc do kraju na tarczy, choć nadal potrafił utrzymać narrację o komercyjnym międzynarodowym sukcesie. Co najważniejsze jednak, to właśnie załamanie kariery i powrót do kraju przyniosły nowy rozkwit jego sztuki.

Nieocenionym źródłem informacji o malarzu, jego twórczosci i kondyncji są wspomnienia Antoniego Piotrowskiego o Chełmońskim, choć sam autor na początku pisze: „Nie mam zamiaru, ani możności, pisania monografii Chełmońskiego. Niniejszy szkic jest tylko zebraniem na prędce moich osobistych o nim wspomnień. (…) Jak słusznie powiedział p. Dziewulski w mowie pogrzebowej, jeden jest człowiek tylko, który mógłby napisać monografię Chełmońskiego, a tym jest Stanisław Witkiewicz. Czy jednak zdrowie, silnie nadwątlone, pozwoli mu na to?
Jeżeli zatem napisałem te kilka słów, to w tej nadziei, że te drobne kamyczki moje może kiedyś przydadzą się do zbudowania całości, życiorysu tego niezwykłego człowieka.”

Oto jeden z "kamyczków":

„Pracownię miał na Bizet 5. Były to baraki powstałe po wojnie francusko-pruskiej, które przerobiono na dobre pracownie parterowe. Sąsiadem Józefa drzwi w drzwi był malarz francuski Albert Aublet, uczeń Meissonniera i Gerome’a. Były to wtedy najlepsze pod względem materyalnym czasy dla Józefa.
Obrazy jego płacono od 8 do 40 tysięcy franków! Głównym »editeur’em« jego był Goupil, chociaż kupowali od niego i amerykańscy i londyńscy handlarze, Christ (New-York) i Wallis (Londyn). Oprócz tego angielski milioner, Stewart kupował dużo obrazów, bo sobie formował galeryą jego obrazów.

(...)

W parę dni po przyjeździe wybrałem się do Józefa, na rue Bizet 5.
Zastałem u niego Goupila.
Po przywitaniu się z Goupilem i Józefem, mówię do Józefa po polsku:
— Przywiozłem twój obraz z Krakowa.
A Goupil pyta:
— Co pan tam masz za rulon, młody mistrzu?
— Obraz Chełmońskiego.
Rozwinąłem z wałka obraz i rozłożyłem go na podłodze. Goupil wyjął okulary, przetarł, nałożył, przyjrzał się obrazowi i rzekł do Józefa:
— Kochany mistrzu, kupuję ten obraz za osiem tysięcy franków — czy dobrze?
Józef się zgodził.
Trzeba było zapłacić 150 guldenów, dziś miałoby muzeum krakowskie piękną rzecz. Ale cóż, my Polacy mamy l'esprit d’escalier, czyli »mądry Polak po szkodzie«.

Po tym wielkim sukcesie, w Paryżu nastały ciężkie czasy. Bil Mac Kinleja zrujnował wielu artystów. Bil ten, czyli prawo, postanawiał cło od obrazów, przybywających z kontynentu europejskiego do Ameryki na 30 procent od ceny obrazu.
Przedewszystkiem więc tyczyło się to Paryża, gdzie przebywało kilkanaście tysięcy, a może i więcej malarzy, rozmaitych narodowości. Bardzo wielu z nich sprzedawało obrazy do Ameryki. Sprzedaż ta ustała, jak nożem ciął, na 15 dni przed wprowadzeniem prawa w życie".

 

*************

Póki co nie mam takiego Goupila nad sobą. I dobrze. A może źle? Choć jak się dobrze zastanowić, to każdy taki układ jest swego rodzaju cyrografem... Nie mogę się oprzeć, żeby nie załączyć jeszcze jednego cytatu ze wspomnień Anoniego Piotrowskiego:

" Jakiś Amerykanin przyszedł do Goupila, aby kupić obraz Chełmońskiego. Za warunek postawił jednak, że zapłaci tyle, ile będzie Goupil żądał, ale musi to być obraz Chełmońskiego najlepszy.
Goupil zapytał go, jakiego dowodu wymaga na to, że obraz dany jest najlepszy?
— Niech Chełmoński sam to stwierdzi — odparł Amerykanin.
Goupil zwrócił się do Chełmońskiego z prośbą, aby podpisał cyrograf, zredagowany przez niego, następującej treści:
„Je constate, que je considère le tableau ✕ comme une de mes meilleurs oeuvres« (Niniejszem stwierdzam, że uważam obraz ✕ jako jedno z najlepszych moich dzieł)."

*************

Pamiętajcie Państwo o nas, naszych pracach i sklepiku ze sztuką.
A+H
https://www.ahart.pl/

https://slodkowska.pl/

P.S. Pragnę przypomnieć, że na stronie https://www.ahart.pl/ , oprócz moich obrazów znajdziecie Państwo wspaniałe prace Huberta, niektóre w wyjątkowych oprawach Sztuki Cięcia z Częstochowy. Ponadto, zawsze można nabyć u nas wydruk, grafikę, czy rysunek i powierzyć go wspomnianym już specjalistom z Częstochowy do oprawy.

 

https://sztuka.agraart.pl/licytacja/487/511?fbclid=IwY2xjawH9-KtleHRuA2FlbQIxMAABHcE91KpQWhGlQ30glg0hOmTIGdMR5yIbqF_D747-lStB6Ulicdt3ffOKmg_aem_epd5yFJERM3cvxvpZZ3mqg

https://pl.wikipedia.org/wiki/J%C3%B3zef_Che%C5%82mo%C5%84ski

https://pl.wikipedia.org/wiki/Goupil_%26_Cie

https://fr.wikipedia.org/wiki/Adolphe_Goupil

https://fr.wikipedia.org/wiki/Vincent_van_Gogh_(marchand_d%27art)

https://culture.pl/pl/artykul/jozef-chelmonski-w-muzeum-narodowym-w-warszawie

https://pl.wikisource.org/wiki/J%C3%B3zef_Che%C5%82mo%C5%84ski

 

---

tagi: wystawa  malarstwo polskie  chełmoński 

	agnieszka-slodkowska
	9 lutego 2025 16:00

53     1874    25 zaloguj sie by polubić